Pod Lupą

Stąd płynie melancholia

Szczegóły

Opublikowano: poniedziałek, 09, grudzień 2013 23:34

Alina Strawczyńska

Grubo ponad sto lat minęło od publikacji „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej oraz od wydarzeń w tej powieści opisanych. Obecnie nawet licealiści zostali zwolnieni z obowiązku przeczytania tej nielubianej lektury. A szkoda, bo pomimo jej dłużyzn i słabości konstrukcyjnych, całe fragmenty opisujące mentalność Polaków są nadal aktualne i zaskakująco pasują do współczesnego starcia „starych” z „młodymi”. I pewne jest, że romantyzm w naszym narodzie nie ginie – pozytywizm, modernizm, postmodernizm i kolejne ‘izmy’ nie mają z nim szans.

Można nie lubić zadufanego Zygmunta Korczyńskiego z „Nad Niemnem”, ależ też nie można odmówić trafności jego słowom: „Nieprawdaż, że tu panuje powszechny zły humor? Wszyscy po kimś albo po czymś płaczą, zbiedzeni, skłopotani, przelęknieni… Stąd płynie melancholia..”. Ponad 120 lat minęło, żyjemy w zupełnie innych uwarunkowaniach politycznych i społecznych, a ciągle powielamy schemat skrzywdzonej ofiary losu/ ofiary historii, narodu oglądającego się za siebie zamiast budującego sobie przyszłość.

Zapewne w wyniku tej narodowej romantycznej traumy, nawet na poziomie lokalnej, małej społeczności większość zostaje zdominowana przez mniejszość: kultywującą, rozpamiętującą, od nowa liczącą „rachunki krzywd”. I pomimo tego, że trudno jest głośno zaprotestować przed zawłaszczaniem kolejnych świąt, obchodów, miejsc publicznych, żeby nie zostać odsądzonym od czci i wiary przodków, wyklętym, antypatriotą, należy to zrobić. Strategia przemilczania i pokątnej krytyki w przypadku, kiedy ta mniejszość jest niejednorodna, przemawia wieloma głosami, prześciga się w udowadnianiu, kto bardziej zasługuje na pomnik, rocznice, upamiętnienie w nazwach miejscowych, może spowodować, że pewnego dnia obudzimy się w mieście, w którym na każdym skwerze płoną znicze, na każdym skrzyżowaniu jest miejsce pamięci, a przynajmniej raz w miesiącu zorganizowany będzie jakiś rocznicowy przemarsz.    

Skoro dziś o tablice pamiątkowe i nazwę skweru upomina się Stowarzyszenie „Huta Pieniacka”, pomimo tego, że we Wschowie jest już pomnik upamiętniający ofiary, które zginęły na Kresach, to być może jutro o to samo poproszą potomkowie Łemków, przesiedlonych siłą w akcji „Wisła”, rodziny autochtonów, mających wśród swych przodków wypędzonych stąd Niemców, Sybiracy, którzy zawędrowali tu po wojnie. Przykłady można mnożyć. Zastanawiające jest dlaczego te środowiska lub ktoś z władz miasta nie pomyślą o jednym wspólnym pomniku – symbolu, spinającym jak klamrą wszystkich pokrzywdzonych. Takie wspólne, wschowskie „ku pamięci”. Pomniku, z którym mógłby się utożsamiać każdy mieszkaniec miasta, niezależnie od tego, gdzie sięgają jego korzenie.

Marzy mi się jeden estetyczny, porywający pomnik, upamiętniający tych, co odeszli i w jakiś sposób byli i są związani z naszym miastem. Pominik nie tylko dla ofiar trudnej, często traumatycznej historii, ale też upamiętniający ludzi, którzy nie zginęli w tragicznych okolicznościach – takich, którzy pracowali, tworzyli, wychowywali kolejne pokolenia a tym samym wpłynęli na rozwój naszego miasta. Jeden pomnik dla wszystkich, jedno miejsce dla stawiania zniczy, składania kwiatów, śpiewania pieśni patriotycznych. A reszta przestrzeni publicznej, uwolniona od ciężaru prowincjonalnej martyrologii, służyłaby wypoczynkowi i mogłaby zostać zagospodarowana dla nowych, modernistycznych czy nawet postmodernistycznych pomysłów.

Dobrze by było mieszkać we Wschowie, która się rozwija, a nie stoi w miejscu. Dobrze by było żyć wśród wschowian, którzy nie są wiecznymi melancholikami i nie próbują w tę melancholię wpędzać innych. Wśród wschowian, dla których historia jest przyczynkiem do nauki, a nie źródłem zaspokajania partykulanych interesów i czerpania doraźnych korzyści politycznych. Dobrze by było. A tymczasem mamy typową jesienną, polską melancholię – a w perspektywie kolejny pomnik, który nas w tej melancholii umocni.  

• « poprz.
• nast. »